Nhận định Chế Bồng Nga

Về Chế Bồng Nga, nhiều ý kiến thừa nhận là một ông vua anh hùng ít có của Chiêm Thành. Nhưng theo Trần Xuân Sinh, vua Chiêm cũng chỉ có tài của tướng cướp dữ tợn. Chế Bồng Nga dùng binh đi chinh chiến liên miên nhiều năm khiến nhân lực Chiêm Thành bị tổn thất nặng. Không đòi lại đất đai bị mất để kiến thiết lại, bốn lần tiến vào Thăng Long, vua Chiêm chỉ cướp phá, vơ vét và vội vã rút về, không lần nào ở lâu. Chế Bồng Nga không phải ông vua anh hùng chấn hưng, mở mang đất nước.[51]

Nhà Hán học người Pháp Georges Maspero trong cuốn La royaume de Champa ("Vương quốc Champa") đã xem giai đoạn 1360–1390 dưới triều Chế Bồng Nga là giai đoạn cực thịnh trong lịch sử Champa.[52] Các sử gia người Việt như Ngô Sĩ Liên hay Ngô Thì Sĩ cũng phải gián tiếp thừa nhận tài năng của Chế Bồng Nga khi những cải cách của ông đã biến một nước Chăm đã suy yếu có thể quật khởi và đe doạ sự tồn vong của Đại Việt.[18] Trần Trọng Kim ghi rằng:[53]

"Vả bấy giờ ở nước Nam ta, vua Dụ-tông chỉ lo việc hoang-chơi, không tưởng gì đến việc Võ-bị; mà ở bên Chiêm thành thì có Chế bồng Nga 制 蓬 娥 là một ông vua anh-hùng, có ý đánh An-nam để rửa những thù trước. Vậy cho nên hết sức tập trận, luyện binh; bắt quân lính phải chịu khó-nhọc cho quen, dàn trận voi cho tiện đường lui tới: thắng thì cho voi đi trước để xông-đột, bại thì cho voi đi sau để ngăn giữ quân nghịch. Nhờ cách xếp đặt có thứ-tự, dụng binh có kỷ-luật như thế, cho nên quân Chiêm-thành từ đó mạnh lắm, sau đánh phá thành Thăng-long mấy lần, làm cho vua tôi nhà Trần phải kính-sợ mấy phen."

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Chế Bồng Nga http://www.viettouch.com/champa/champa_history.htm... http://www.gocnhin.net/cgi-bin/viewitem.pl?5296 http://www.nomfoundation.org/nom-project/History-o... https://quangduc.com/images/file/KZPU77gk0AgQAKVI/... https://quangduc.com/images/file/el7wQrkk0AgQAMFY/... https://books.google.de/books/about/Thuy%E1%BA%BFt... https://www.justbooks.de/search/?isbn=978997169459... https://www.researchgate.net/publication/290930181... https://vi.wikisource.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Nam_s%...